Σέσκουλο – Παζιά (Μακεδονία ) – Λάχανο (Κύπρος )- «Λευκόν τεύτλιον» (Θεόφραστος ). – Beta vulgaris var. cicla (Επιστημονικό όνομα) Καλλιέργεια -Διατροφικά οφέλη – Ιατροφαρμακευτικές ιδιότητες
Μάρθα Στ. Καπλάνογλου Τεχνολόγος Γεωπόνος
ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ
Το σέσκουλο (Beta vulgaris var. cicla) είναι λαχανικό, που ανήκει στην οικογένεια των Χηνοποδιίδων (Chenopodiaceae).
Αλλιώς, ονομάζεται σέσκλο, ενώ στην Κύπρο αναφέρεται και ως λάχανο. Η καλλιέργεια του σέσκουλου ήταν γνωστή στην αρχαία Ελλάδα και ο Θεόφραστος το αναφέρει ως «λευκόν τεύτλιον».
Είναι ποώδες μονοετές ή διετές λαχανικό, καλλιεργείται κυρίως, για τα φύλλα και τους μίσχους του που καταναλώνονται φρέσκα σε σαλάτες, όπως το σπανάκι, ή μαγειρεμένα. Σε πολλές περιοχές της Ελλάδας τα φύλλα χρησιμοποιούνται για ντολμάδες.
ΒΟΤΑΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ
Τα φύλλα
Τα φύλλα στο σέσκουλο είναι μεγάλα και γυαλιστερά, με σκούρο έως ανοιχτό πράσινο ή και κοκκινοπράσινο χρώμα, ανάλογα με την ποικιλία. Έχουν πλάτος μεγαλύτερο από 15 cm και το μήκος τους μπορεί να ξεπεράσει τα 45 cm.
Οι μίσχοι
Οι μίσχοι είναι παχιοί, με λευκό, κίτρινο και κόκκινο χρώμα, ανάλογα με την ποικιλία.
Η ρίζα
Αν και είναι συγγενές φυτό με το παντζάρι (Beta vulgaris var. esculenta ή vulgaris),δε σχηματίζει γογγυλόριζα.
ΑΝΑΓΚΕΣ
–Έδαφος
Το σέσκουλο καλλιεργείται σε μεγάλη ποικιλία εδαφών, με προτίμηση τα ελαφρά ουδέτερα προς αλκαλικά, βαθιά, γόνιμα εδάφη, με καλή αποστράγγιση.
— Θερμοκρασία
Δεν αντέχει τη ζέστη, είναι όμως περισσότερο ανθεκτικό στο σχηματισμό ανθικού στελέχους, στις υψηλές θερμοκρασίες σε σχέση με το σπανάκι.
Αντέχει τις χαμηλές θερμοκρασίες του χειμώνα, ενώ ιδανική θερμοκρασία καλλιέργειας, θεωρούνται οι 16-18ºC.
— Ηλιοφάνεια
Αναπτύσσεται καλά σε ηλιόλουστες θέσεις
ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ
– Φύτευση -Σπορά
Οι σπόροι σπέρνονται απευθείας στο έδαφος (σε βάθος 2 cm περίπου), σε σειρές . Στη συνέχεια οι σπόροι σκεπάζονται με χώμα και ακολουθεί πότισμα. .
— Εποχή σποράς
Η σπορά μπορεί να ξεκινήσει τον Μάρτιο-Απρίλιο και να κλιμακωθεί, μέχρι τα τέλη του καλοκαιριού. Μπορούν να γίνουν διαδοχικές σπορές, ανά 15 ημέρες, ώστε να παραταθεί η συγκομιδή για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.
— Φύτευση σποροφύτων
Εναλλακτικά, η σπορά μπορεί να πραγματοποιηθεί το Μάρτιο στο σπορείο σε γλαστράκια ή σε παλέτες με ατομικές θέσεις και η μεταφύτευση των φυταρίων να γίνει, όταν έχουν αποκτήσει 3-4 κανονικά φύλλα
— Βάθος σποράς:0,50 εκατοστά
Βάθος 2 cm περίπου
— Αποστάσεις σποράς ή φυτεύσεις
Σε σειρές που απέχουν μεταξύ τους 40 cm περίπου και σε αποστάσεις 30 cm, περίπου μεταξύ των φυτών, ανάλογα με την ποικιλία
— Πολλαπλασιασμός
Ο πολλαπλασιασμός στο σέσκουλο γίνεται αποκλειστικά με σπόρο, που όπως και στο παντζάρι, είναι συγκάρπιο.
— Ποικιλίες
Γνωστές ποικιλίες:
• το πλατύφυλλο σέσκουλο τύπου Fordhook Giant,
• το Rhubarb chard με τους εντυπωσιακούς βαθυκόκκινους μίσχους
• το Bright lights με τις πολύχρωμες αποχρώσεις.
Ακόμα τα ποικίλα αυτοφυή άγρια σέσκουλα, που βρίσκονται κυρίως σε παραθαλάσσιες περιοχές.
— Αραίωση
Επειδή, σε κάθε θέση θα τοποθετηθούν 3-4 σπόροι, θα χρειαστεί να αραιωθούν τα νεαρά φυτάρια,μόλις αποκτήσουν 4-5 πραγματικά φύλλα, ώστε να μην αλληλοσκιάζονται όταν αναπτυχθούν.
–Λίπανση
Προσθήκη οργανικής ουσίας (καλά χωνεμένη κοπριά ή κομπόστ), κατά την προετοιμασία του εδάφους και πριν από την εγκατάσταση της καλλιέργειας,θα δώσει στα φυτά τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά για την ανάπτυξή τους
–Άρδευση
Η συχνότητα των ποτισμάτων, όπως και στα υπόλοιπα λαχανικά εξαρτάται κυρίως από τις επικρατούσες καιρικές συνθήκες.
Τους πιο ζεστούς μήνες τα ποτίσματα είναι συχνότερα, ενώ το χειμώνα εξαρτώνται από τη συχνότητα και το ύψος των βροχοπτώσεων. Σε γενικές γραμμές, το έδαφος θα πρέπει να είναι πάντοτε υγρό (όχι όμως υπερβολικά) και να στραγγίζει καλά.
-Ζιζανιοκτονία
Για τον έλεγχο των ζιζανίων κυρίως όταν τα φυτά είναι ακόμη μικρά, πραγματοποιούνται σκαλίσματα για να διατηρείται το έδαφος καθαρό.
Ασθένειες
Προσβάλλεται,κυρίως ,από αφίδες και σαλιγκάρια, ενώ στα φύλλα του μπορεί να εμφανιστούν κηλίδες ,που προκαλούνται από μύκητες (έχει παρόμοιους εχθρούς και ασθένειες με το παντζάρι) .
— Καλλιέργεια σε γλάστρες
Το σέσκουλο μπορεί να καλλιεργηθεί σε φυτοδοχεία, αρκεί να έχουν το κατάλληλο βάθος. Για την καλλιέργεια του σέσκουλου σε γλάστρες ή ζαρντινιέρες μπορούν να φυτευθούν απευθείας σπόροι ή να μεταφυτευτούν νεαρά φυτά,που αναπτύχθηκαν στο σπορείο. Το φυτοδοχείο θα πρέπει να έχει βάθος, τουλάχιστον ,25 cm και τρύπες αποστράγγισης για το περιττό νερό. Στο πυθμένα του δοχείου τοποθετείται χαλίκι για την καλύτερη αποστράγγιση του νερού και στη συνέχεια προστίθεται εδαφικό μείγμα,κατάλληλο για την καλλιέργεια λαχανικών, αφού πρώτα αναμειχθεί με κομπόστ ή καλά χωνεμένη κοπριά. Τέλος, ακολουθεί η σπορά των σπόρων ή η μεταφύτευση των νεαρών φυτών. Αν χρησιμοποιηθούν σπόροι για την καλλιέργεια του σέσκουλου, καλό είναι να αραιωθούν τα φυτά, για να έχουν αρκετό χώρο να αναπτυχθούν.
-Συγκομιδή
Η συγκομιδή στο σέσκουλο ξεκινά 60 περίπου ημέρες μετά τη σπορά, ανάλογα με την ποικιλία και γίνεται με μαχαίρι, κόβοντας πρώτα τα εξωτερικά φύλλα
α. Ακόμη μπορούν να συγκομιστούν ολόκληρα τα φυτά, κόβοντας τα φύλλα 2,5 cm, πάνω από το έδαφος. Από τη βάση του φυτού θα αναπτυχθούν νέα φύλλα,που με τη σειρά τους μπορούν να συγκομιστούν, όταν φτάσουν το επιθυμητό μέγεθος, ανάλογα με την προτίμηση του καταναλωτή.
Μετά την κοπή,τα φύλλα μαραίνονται αρκετά γρήγορα και η μεταφορά τους πρέπει να είναι σύντομη, γι αυτό δεν καλλιεργούνται σε μεγάλη εμπορική κλίμακα.
Τα σέσκουλα χάνουν γρήγορα τη φρεσκάδα τους, γι’ αυτό θα πρέπει να καταναλώνονται αμέσως μετά τη συγκομιδή ή εναλλακτικά μπορούν να ζεματιστούν και να καταψυχθούν, όπως το σπανάκι.
* ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΑ ΟΦΕΛΗ *
Τα φύλλα του σέσκουλου έχουν υψηλή διατροφική αξία. Είναι πλούσια σε βιταμίνες, μεταλλικά άλατα και φυτικές ίνες.
Νερό 87,58%
Θερμίδες 20 kcal
Πρωτεΐνες 1,88 g γρ
Λίπη 0,08 γρ.
Υδατάνθρακες 9,56 γρ.
BITAMINEΣ ΟΡΥΚΤΑ
Βιταμίνη A……… 6124 IU
Η θειαμίνη (Β1) 0,034 mg Ασβέστιο…………….58 mg
Ριβοφλαβίνη (Β2)…0,086 mg Σίδηρο……………….2.26 mg
Νιασίνη (Β3)………..0,36 mg…… mg Μαγνήσιο…………..86 mg
Παντοθενικό οξύ (Β5).0,163 …mg Μαγγάνιο…………….0,334 mg
Βιταμίνη Β 6………..0,085 mg. Φώσφορος…… ……33 . mg
Φολάτη (Β 9 )……….9 mg …… Κάλιο…………………549 .mg
Βιταμίνη C…………..18….mg Ψευδάργυρος………. 0,33 mg
Βιταμίνη E ………….. 1,89 Νάτριο …………….. 179 mg
Βιταμίνη K………. 327.3
Full Link to USDA Database entry
ΙΑΤΡΟΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ
Η χρήση του σέσκουλου στην πρακτική βοτανοθεραπεία είναι γνωστή εδώ και πάρα πολλά χρόνια. Το αφέψημα, που παράγεται από τους σπόρους, οι βρασμένοι σπόροι ή ο χυμός από τα υπόλοιπα μέρη του φυτού θεωρείται ότι προλαμβάνει πολλές μορφές καρκίνου και δρα θετικά στην αναιμία, στον πονοκέφαλο, στην τριχόπτωση, ακόμα και στον πονόδοντο.
Αντιοξειδωτικό και αντικαρκινικό
Τα σέσκουλα βελτιώνουν τα ανοσοποιητικά, αποτοξικοποιητικά και αντιοξειδωτικά συστήματα του ανθρώπινου σώματος και αναστέλλουν τον πολλαπλασιασμό των καρκίνων, ειδικά του καρκίνου του παχέος εντέρου και του μαστού
Αντιδιαβητικό
Το σέσκουλο έχει υψηλή περιεκτικότητα σε φυτικές ίνες και αντιοξειδωτικά, όπως φλαβονοειδή και σαπωνίνες. Αυτές οι ενώσεις μειώνουν τα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα. Έτσι μειώνει τον κίνδυνο εμφάνισης.
Αντιφλεγμονώδες
Το σέσκουλο , έχει υποστηριχθεί ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε θεραπεία επιληψίας. Η κατανάλωση του μπορεί να αποτρέψει την καρδιακή βλάβη, από οξειδωτικό στρες και κατακράτηση.
Αντικαταθλιπτικό
Το σέσκουλο συμβάλει σημαντικά στην πρόληψη και την προώθηση της ανάκαμψης από καταθλιπτικές διαταραχές
Μειώνει την αρτηριακή πίεση και την CVD
Βοηθά στη μείωση της αρτηριακής πίεσης και του τον κινδύνου καρδιαγγειακών επεισοδίων
Αντιμετωπίζει αναιμία
Η καθημερινή λήψη τροφών πλούσιων σε σίδηρο και βιταμίνη C, που περιέχει και το σέσκουλο ενισχύει την παραγωγή ερυθροκυττάρων και προλαμβάνει ή θεραπεύει την αναιμία
Καλό για τα μάτια
Μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο της εκφύλισης της ωχράς κηλίδας, που σχετίζεται με την ηλικία
Επίσης, το περιεχόμενο του προστατεύει τον αμφιβληστροειδή και τον κερατοειδή χιτώνα από διαταραχές που σχετίζονται με την ηλικία, όπως ο καταρράκτης και το γλαύκωμα
Υγιές ήπαρ
Το σέσκουλο έχει υψηλή αντιοξειδωτική ικανότητα,λόγω των φλαβονοειδών περιεχομένων του. συν τις αντιφλεγμονώδεις ς ιδιότητες κρατά το ήπαρ σε υγιή κατάσταση
Υγιή οστά -δέρμα
Το σέσκουλο έχει υψηλή περιεκτικότητα σε βιταμίνη C, και είναι ένα σημαντικό αντιοξειδωτικό, αφού βοηθά το σώμα σας να απορροφά το σίδηρο και είναι επίσης ζωτικής σημασίας για τα υγιή οστά, τους ιστούς και το δέρμα.
* **ΠΡΟΦΥΛΑΞΕΙΣ***
1. Πέτρα νεφρού
Η υπερβολική χρησιμοποίηση μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα σε ανθρώπους, που πάσχουν από πέτρες στα νεφρά και γι’αυτό, σε αυτές τις περιπτώσεις θα πρέπει να αποφεύγεται η χρήση του.
2. Τήξη αίματος
Τα άτομα που παίρνουν αραιωτικά αίματος, δεν θα πρέπει να τρώνε σέσκουλο.καθώς περιέχει την υψηλή ποσότητα βιταμίνης Κ, που παίζει μεγάλο ρόλο στην πήξη του αίματος
4. Αλλεργία
Όποιος είναι αλλεργικός στη γύρη του φυτού, δεν πρέπει να το καταναλώνει, επειδή, κατά το βρασμό του, η εισπνοή του ατμού του μπορεί να προκαλέσει σοβαρές αλλεργικές αντιδράσεις.
Σε κάθε περίπτωση, για τη χρήση βοτάνων που προκαλούν προβλήματα, αρμόδιοι είναι οι ειδικοί επιστήμονες υγείας στους οποίους πρέπει να απευθύνεσθε.
ΧΡΗΣΕΙΣ
Οι,συνήθως, βαθύ κόκκινες ρίζες των σέσκουλων μπορούν να ψηθούν, να βράσουν ή να ατμοποιηθούν, και συχνά σερβίρονται ζεστές, ως μαγειρεμένο λαχανικό ή κρύο ως λαχανικό σαλάτας .
Ένα μεγάλο μέρος της εμπορικής παραγωγής μεταποιείται σε βραστά και αποστειρωμένα τεύτλα ή σε τουρσιά.
Στην Μακεδονία, με τα σέσκουλα (παζιά) γίνονται εξαιρετικές πίτες.
