Μάρθα Στ. Καπλάνογλου Τεχνολόγος Γεωπόνος
Το μαρούλι (Lactuca sativa, Λακτούκη η ήμερος),καλλιεργείται από τους Ρωμαϊκούς χρόνους και η προέλευση του είναι από την Ασία. Αναφέρεται από τον Ηρόδοτο, το Θεόφραστο και τον Διοσκουρίδη, με το όνομα θριδακίνη και θρίδαξ
ΤΟ ΦΥΤΟ
Το μαρούλι είναι ετήσιο, ποώδες φυτό, γρήγορης ανάπτυξης της οικογένειας των Σύνθετων (Compositae). Η ρίζα του είναι πασσαλώδης, με μήκος έως μισό μέτρο. Τα φύλλα του βγαίνουν από το βλαστό, που είναι κοντός, χρώματος ανοικτοπράσινου ή βαθυπράσινου. Τα μαρούλια είναι λεία, στρογγυλά ή κατσαρά. Η άνθηση του μαρουλιού γίνεται σταδιακά και οι καρποί του βγαίνουν 10-15 μέρες, μετά την άνθηση. Το καλλιεργούµενο µαρούλι είναι φυτό ποώδες και µονοετές. Τα φύλλα σχηµατίζονται από ένα βραχύ στέλεχος και είναι πλατιά. Τα άνθη είναι µικρά, κίτρινου χρώµατος. Ο σπόρος είναι µικρός, επιµήκης, ενώ το χρώµα διαφοροποιείται ανάλογα την ποικιλία και είναι εφοδιασμένος µε πάππο (φούντα) από λεπτές και λευκές τρίχες.
ΑΝΑΓΚΕΣ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑΣ
Ευδοκιμεί σε δροσερές θερμοκρασίες και δεν αντέχει τη ζέστη. Θελει δροσιά τη
νύχτα . Η δροσερή θερµοκρασία, δηλαδή 12-15ºC, βοηθά στην άριστη ανάπτυξη των φυτών. Τα µαρούλια παθαίνουν ζηµιά κάτω από -5ºC, ενώ υψηλές θερµοκρασίες δηλαδή 21-26ºC,την εποχή σχηµατισµού της κεφαλής προκαλούν επιµήκυνση του στελέχους και πίκρυνση των φύλλων.
ΕΔΑΦΟΣ Αναπτύσσεται και αποδίδει ικανοποιητικά σε διάφορους τύπους εδαφών, οπωσδήποτε,όµως, ευδοκιµεί καλύτερα σε γόνιµα, µέσης σύστασης εδάφη. Ιδιαιτέρως απαιτητικό σε εδαφική υγρασία είναι το κεφαλωτό µαρούλι, η υπερβολική όµως υγρασία του εδάφους µπορεί να προκαλέσει ασθένειες και ιδίως τη σκληρωτινίαση. Ως προς την οξύτητα των εδαφών, καταλληλότερα εδάφη είναι τα ουδέτερα ή τα ελαφρώς όξινα (pH 6-7).
ΗΛΙΟΦΑΝΕΙΑ Θέλει καλό φωτισμό, είναι φυτό µεγάλης ηµέρας.
ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ Στην Ελλάδα καλλιεργείται από το φθινόπωρο μέχρι την άνοιξη, και το καλοκαίρι σε ψυχρότερα κλίματα
ΦΥΤΕΥΣΗ Η φύτευση των φυτών γίνεται,είτε με το χέρι, είτε με ειδικές μηχανές. Οι αποστάσεις φύτευσης εξαρτώνται,κυρίως, από τον τύπου μαρουλιού που πρόκειται να καλλιεργηθεί. Οι αποστάσεις φύτευσης στην Ελλάδα κυμαίνονται σε 30-40cm και προς τις δύο κατευθύνσεις ή σε αποστάσεις 30-50cm μεταξύ των γραμμών και 25-35cm επί της γραμμής.
ΤΥΠΟΙ ΜΑΡΟΥΛΙΩΝ Υπάρχουν πάρα πολλές ποικιλίες μαρουλιού, που μπορούν να ταξινομηθούν σε 5 κατηγορίες:
-• Ο τύπος ρωμάνα (Romaine) Με λεία σκληρά, μακριά και ανορθωμένα φύλλα που σχηματίζουν ψηλή κεφαλή. Έχουν τραγανή υφή και πολύ λεπτή και βαθιά γεύση. Είναι ο διαδεδομένος τύπος μαρουλιού στην Ελλάδα.
-• Ο φυλλώδης τύπος (Looseleaf), Τα φύλλα σχηματίζονται, είναι κατσαρά (σγουρά) σαν ρόδα, δεν έχουν κεφαλή και το χρώμα τους είναι πράσινο, ανοιχτό πράσινο ή και κόκκινο. Έχουν μια απαλή γεύση και μια ελαφρώς τραγανή υφή.
-• Ο κεφαλωτός τύπος “Βουτυροκέφαλο” (Butterhead), Με παχιά, μεγάλα και μαλακά (χαλαρά) φύλλα που σχηματίζουν μία συμπαγή κεφαλή που διαχωρίζεται εύκολα από το στέλεχος. Έχει μια γλυκιά γεύση και μια μαλακή υφή. Τα κεφαλωτά(“βουτυροκέφαλα”) μαρούλια αποκαλούνται έτσι ,γιατί τα εσωτερικά φύλλα τους έχουν μία ελαιώδη υφή στην επιφάνειά τους,που μοιάζει με επάλειψη με βούτυρο (Γαλλική σαλάτα).
-• Ο κεφαλωτός τύπος Crisphead Με πράσινα φύλλα εξωτερικά και υπόλευκο χρώμα στο εσωτερικό. Η κεφαλή αυτής της ποικιλίας μαρουλιού έχει μια τραγανή υφή και μια υδαρή, ήπια γεύση. Η πιο γνωστή ποικιλία είναι το μαρούλι iceberg. Οι κεφαλές iceberg μοιάζουν πολύ με κεφαλωτά λάχανα.
-• Ο τύπος μαρουλιού-σπαραγγιού (Stem) ‘Εχει στενά φύλλα και παχύ σαρκώδη βλαστό. Το βρώσιμο τμήμα είναι ο κεντρικός βλαστός σε νεαρό στάδιο ανάπτυξης, όταν ακόμη είναι τρυφερός σαν σπαράγγι. Οι ποικιλίες αυτού του τύπου καλλιεργούνται στην Ασία,κυρίως για τους βλαστούς τους, για βραστά και κρεμώδη φαγητά.
ΜΑΡΟΥΛΙ RΟΜΑΙΝΕ ΚΑΙ ΜΑΡΟΥΛΙ ICEBERG
Ποια είναι η διαφορά μεταξύ του μαρουλιού Romaine και Iceberg; Το μαρούλι Iceberg, είναι ανοιχτό πράσινο και έχει σχήμα μπάλας, ενώ το romaine είναι πιο σκούρο πράσινο, με επιμήκη φύλλα. Το Iceberg,(κεφαλωτό ) χρησιμοποιείται, ευρέως,σε εστιατόρια και παντοπωλεία,λόγω της μεγάλης διάρκειας ζωής του και είναι χαμηλού κόστους, σε σύγκριση με το μαρούλι romaine (ίσιο). Η μεγαλύτερη διαφορά μεταξύ των δύο είναι το θρεπτικό τους περιεχόμενο. Η ποικιλια Romaine είναι ο νικητής, σχεδόν σε όλες τις κατηγορίες θρεπτικών ουσιών και έχει υψηλότερα επίπεδα βιταμίνης Α, K και φυλλικού οξέος.
ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΜΟΣ Τα μαρούλια πολλαπλασιάζονται με σπόρο. Η σπορά γίνεται σε φυτώρια και σε 15 περίπου μέρες τα φυτάρια είναι έτοιμα για μεταφύτευση.
ΦΥΤΕΥΣΕΙΣ — Εποχή σποράς 8/9 — Φύτευση 9-3 — Βάθος σποράς 0,50 εκτ. –Ποσότητα σπόρου για καλλιέργεια 30 γρ. -Αποστάσεις σποράς ή φυτεύσεις Μεταξύ των γραμμών 20 εκ. Ανάμεσα στις γραμμές 40 εκ – -Φυτά /στρεμ. 12.500
ΑΡΔΕΥΣΗ Πριν τη μεταφύτευση, το έδαφος πρέπει να αρδευτεί. Οι ανάγκες σε νερό μιας καλλιέργειας μαρουλιού ανέρχονται, συνήθως, σε 336 m3/στρ. Όταν το φυτό πλησιάζει την περίοδο συγκομιδής, το ριζικό του σύστημα θα έχει αναπτυχθεί σε όλο τον επιφανειακό όγκο του εδάφους, σε βάθος 20-30 εκ. Το πότισμα στο μαρούλι καλό είναι να γίνεται με καταιονισμό,για να γίνεται ομοιόμορφη κατανομή του νερού στον αγρό ή το θερμοκήπιο Για την επιτυχία στην καλλιέργεια πρέπει να υπάρχει αρκετή εδαφική υγρασία
ΛΙΠΑΝΣΗ Η λίπανση που εφαρμόζεται ,πριν τη μεταφύτευση (βασική λίπανση) περιλαμβάνει την ενσωμάτωση (σε βάθος περίπου 30cm) 10 τόνων χωνεμένης κοπριάς/στρέμμα. τότε συνήθως ενσωματώνονται 50-75Kg τριπλού υπερφωσφορικού/στρέμμα, 30-40Kg θειϊκού καλίου/στρέμμα ή σύνθετα λιπάσματα (11-15-15, 14-22-9) σε ποσότητα 50-100Kg/στρέμμα. Η επιφανειακή λίπανση γίνεται με αζωτούχα λιπάσματα (ασβεστούχο νιτρική αμμωνία ή νιτρική αμμωνία) που προστίθενται σε περιόδους περίπου 20 ημερών.
ΣΥΓΚΟΜΙΔΗ Η συγκομιδή γίνεται, όταν τα φυτά αποκτήσουν εμπορεύσιμο μέγεθος, ανάλογα με τον τύπο του μαρουλιού και την ποικιλία, 2-4 μήνες μετά τη σπορά. Η συγκομιδή εξαρτάται, σημαντικά, από τις συνθήκες, την εποχή καλλιέργειας, την καλλιεργητική τεχνική (υπαίθριες ή θερμοκηπιακές καλλιέργειες, καλλιέργεια εκτός εδάφους) και την ποικιλία.
ΠΩΣ ΣΥΝΤΗΡΟΥΝΤΑΙ — Το ρωμάνα και ο φυλλώδης τύπος Το ρωμάνα και ο φυλλώδης τύπος μαρουλιού θα πρέπει να πλένονται και να στεγνώνονται, με μια καθαρή πετσέτα (χωρίς χνούδι) ή με απορροφητικό χαρτί κουζίνας, πριν από την αποθήκευσή τους στο ψυγείο, για να απομακρυνθεί η περίσσεια υγρασία τους. — Ο κεφαλωτός τύπος Ο κεφαλωτός τύπος Butterhead δεν χρειάζεται να πλένεται πριν από την αποθήκευση. Αυτά τα μαρούλια πρέπει, είτε να αποθηκεύονται σε μια πλαστική σακούλα, είτε τυλιγμένα σε ένα πανί και να αποθηκεύονται στο συρτάρι του ψυγείου. Το μαρούλι διατηρείται στο ψυγείο για πέντε έως επτά ημέρες . Όλα τα είδη μαρουλιού θα πρέπει να φυλάσσονται μακριά από το αιθυλένιο που παράγουν τα φρούτα, όπως μήλα, μπανάνες και αχλάδια, διότι θα μαυρίσουν τα φύλλα του.
ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΑ ΟΦΕΛΗ
Η διατροφική αξία του μαρουλιού ποικίλλει, ανάλογα με την ποικιλία. Το μαρούλι γενικά παρέχει μικρές ποσότητες φυτικών ινών, μερικούς υδατάνθρακες, λίγες πρωτεΐνες και ίχνη λίπους. Τα σημαντικότερα θρεπτικά συστατικά του είναι η βιταμίνη Α και το κάλιο. Η βιταμίνη Α προέρχεται από β-καροτένιο, του οποίο αν και έχει κίτρινο-πορτοκαλί χρώμα δεν ξεχωρίζει λόγο του πράσινου χρώματος της χλωροφύλλης. Το β-καροτένιο, μετατρέπεται σε βιταμίνη Α στο ανθρώπινο σώμα. Όσο πιο σκούρο πράσινο, τόσο περισσότερο β-καροτένιο έχει. Το μαρούλι, με εξαίρεση την ποικιλία iceberg, είναι επίσης μια μέτρια καλή πηγή βιταμίνης C, ασβεστίου, σιδήρου και χαλκού. Οι νευρώσεις παρέχουν διαιτητικές ίνες, ενώ οι βιταμίνες και τα μέταλλα συγκεντρώνονται στο λεπτό τμήμα των φύλλων 100 γραμμάρια ωμού μαρουλιού περιέχουν (μεταξύ άλλων Περιέχει ενδεικτικά για ποικιλίες ):Leaf Green 94,98 g Νερό …. 15 kcal Θερμίδες Ενέργεια ….. 1,36 g Πρωτεΐνες 0,15 g Συνολικών Λιπιδίων (λιπαρά) …. 2,87 g Υδατάνθρακες.. 1,3 g Φυτικές Ίνες …….. 0,78 g Σάκχαρα 28MG- 36 mg Ασβέστιο …… 194 mg Κάλιο… 6 mg Μαγνήσιο …. Σίδηρος (Fe) 0,31mgr (Iceberg) ,86 mgr (Romaine) 335 mg Καροτίνη (πρόδρομο βιτ. . Α 7405 IU Βιταμίνη A…. 5MG- 9,2 mg Βιταμίνη C …. Bιταμίνη Ε: 0.57MG ,Bιταμίνη Β1: 0,12MG Ο πίνακας είναι ενδεικτικός λόγω των διαφορών από ποικιλία σε ποικιλία . Τα σκούρα πράσινα μαρούλια έχουν μεγαλύτερη θρεπτική αξία απ’ ότι το μαρούλι iceberg. Επειδή, το μαρούλι περιέχει φυτικές ίνες σε μικρές ποσότητες, αν το προσθέσετε στο γεύμα σας μπορεί να βοηθήσει να επιβραδύνετε την πέψη ολόκληρου του γεύματος. Παράλληλα, μπορεί να σας χορτάσει για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, γεγονός που μπορεί να βοηθήσει να χάσετε βάρος, επειδή από τη στιγμή που θα επέλθει κορεσμός, θα τρώτε λιγότερο
ΙΑΤΡΟΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ
Βοηθούν στην επίλυση σημαντικών προβλημάτων υγείας και στη διατήρηση της συνολικής ευεξίας του σώματος. Αυτά τα φυλλώδη πράσινα περιέχουν μια πλούσια ποσότητα σιδήρου, μαγνησίου, ασβεστίου και καλίου, που βοηθούν στη ρύθμιση του μεταβολισμού του σώματος. Δρουν ως αντιοξειδωτικά, που καταπολεμούν τον καρκίνο, τις καρδιακές παθήσεις και τον καταρράκτη. Περιέχει φολικά,που μειώνουν τη νόσο του Alzheimer. Περιέχει ηρεμιστικό περιεχόμενο που οδηγεί στον ύπνο και τη χαλάρωση. Βοηθά στην απόκτηση υγιούς λαμπερού δέρματος και μαλλιών. Μειώνει το επίπεδο σακχάρου στο αίμα και ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστημα. Παίζει,επίσης,σημαντικό ρόλο στον έλεγχο της φλεγμονής.Η τακτική χρήση αποτρέπει την παχυσαρκία,και τις πέτρες στα νεφρά. Βοηθά στην υπέρβαση της κατάθλιψης και των διαταραχών άγχους. Είναι μια καλή πηγή διαιτητικών ινών, που διευκολύνει ένα πιο υγιές πεπτικό σύστημα, αφαιρώντας τις τοξίνες από το σώμα. Αυτά τα φύλλα βελτιώνουν την παραγωγή ενέργειας στο εσωτερικό του σώματος. Η περιεκτικότητα σε φυλλικό οξύ σε αυτό το φυτό παίζει ζωτικό ρόλο στην υγιέστερη εγκυμοσύνη και τη σύνθεση του DNA, μιας και περιέχει Mg. Η μεγάλη πρόσληψη μαγνησίου μειώνει τον κίνδυνο ανάπτυξης του διαβήτη Η έλλειψη μαγνησίου οδηγεί σε υψηλή αρτηριακή πίεση και καρδιαγγειακές παθήσεις. Τα μαρούλια έχουν αντιφλεγμονώδη. Έχει αντιμικροβιακή δράση ,ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστημα, καθώς είναι πλούσιο σε Ωμέγα 3 λιπαρά οξέα. Όντας πλούσιο σε Πρωτεΐνες και έχοντας χαμηλή περιεκτικότητα σε θερμίδες δρα,κατά της παχυσαρκίας .
Το μαρούλι περιέχει υγιή ποσότητα σιδήρου. Ο σίδηρος είναι απαραίτητος για την παραγωγή ερυθρών αιμοσφαιρίων. Η βιταμίνη Α που υπάρχει στα μαρούλια, μας δίνει τη δυνατότητα υγιούς σχηματισμού του δέρματος, των δοντιών, των οστών και των μυών μας και υποστηρίζει τις λειτουργίες της καρδιάς, των πνευμόνων και των νεφρών μας. Η ανεπάρκεια της βιταμίνης Α μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρή προβλήματα όρασης και σε τύφλωση
Το μαρούλι Iceberg είναι μια καλή πηγή βιταμίνης Κ, που βοηθά στη διατήρηση της υγείας των οστών.
ΠΡΟΦΥΛΑΞΕΙΣ
Γενικά τα μαρούλια δεν θα μπορούσαμε να πούμε ότι δημιουργούν παρενέργειες, εκτός από το άγριο μαρούλι. Χρειάζεται όμως καλό πλύσιμο γιατί μπορεί να μεταφέρει μικρόβια από το χωράφι την συσκευασία ή από τα μέσα μεταφοράς . Και βέβαια το μαρούλι, όπως και όλα τα υπόλοιπα λαχανικά, θα πρέπει να καταναλώνονται σε φυσιολογικές ποσότητες και μόνο ως μέρος μιας ισορροπημένης διατροφής. Οι φυτικές ίνες μπορούν να επιβραδύνουν την διαδικασία της πέψης, ειδικά το ρυθμό πέψης των υδατανθράκων, σύμφωνα με την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Μασαχουσέτης. Το μαρούλι μπορεί να προκαλέσει αλλεργικές αντιδράσεις, σε ορισμένα άτομα. Το άγριο μαρούλι δεν συνιστάται για τις έγκυες γυναίκες και μπορεί να προκαλέσει υπνηλία . Η επαφή άγριου μαρουλιού απευθείας στο δέρμα μπορεί να προκαλέσει ερεθισμό.
ΧΡΗΣΕΙΣ
Το μαρούλι τρώγεται ωμό, σκέτο ή σε σαλάτες, αλλά και μαγειρεμένο με κρέας (φρικασέ). Τα μαρούλια χρησιμοποιούνται ευρέως σε ποικιλία πιάτων στις δυτικές χώρες. Τα φύλλα χρησιμοποιούνται, επίσης σε παρασκευή χυμών. Τα βότανα θα πρέπει να χρησιμοποιούνται με μέτρο και σύμφωνα με τις υποδείξεις ενός ειδικού. H υπερβολική κατανάλωση μπορεί να βλάψει, όπως μπορεί να συμβεί ακόμα και με τις πιο αθώες τροφές όπως π.χ. η υπερβολική κατανάλωση νερού ή φρούτων