Λέξεις και φράσεις τη ποντιακήςδιαλέκτου με αρχαιοελληνικές ρίζες Στράταν,Ολόγεραν , ’Κλ’ουθά το ,Ισκιαδες ,Εμπροδιαβαίνει , Ντ’ εκείσαν

 –Της ΔέσποιναςΜιχαηλίδου Καπλάνογλου

Η επιλογή των λέξεων της Ποντιακής διαλέκτου που εμφανίζονται στον τίτλο της σημερινής δημοσίευσης αντλήθηκαν για μια ακόμη φορά από την Καμπάνα του Πόντου του Φ.Κτενιδη

– Το βουνό Ζύγανα του Πόντου

Το βουνό Zύγανα και το πέρασμα Zύγανα πήραν το όνομά τους από το τμήμα της οροσειράς της Ανατολικής Μαύρης Θάλασσας

Η περιοχή βρίσκεται στην καρδιά του Πόντου, μεταξύ της Τραπεζούντας και της Αργυρούπολης, ανάμεσα στα παράλια του Εύξεινου και τoυ όρους Ζυγανα Κουλαντάγ Παρυάδρης, αποτελούν τη διαχωριστική οριογραμμή Ματσούκας – Χαλδίας και ορθώνονται σε υψόμετρο άνω των 2.500 μέτρων.

Το Zύγανα είναι ένα ορεινό πέρασμα που βρίσκεται στα βουνά του Πόντου στην επαρχία Αργυρούπολη κοντά στα σύνορά του με την Τραπεζούντας στη βορειοανατολική Τουρκία.

Το πέρασμα, στα 2.032 μ. πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, βρίσκεται σε απόσταση 60 χλμ. από την Αργυρούπολη και 120 χλμ από την Τραπεζούντα Το πέρασμα είναι χιονισμένο πέντε μήνες το χρόνο.

– Στο μέρος αυτού του ποιήματος αναφέρονται αρκετοί οικισμοί της περιοχής όπως Καν , η Χάκαξα κ’ η Άτρα, η Χάρσερα, η Χερίανα, η Άρδασα, η Χόπς ,Γουλάτ’,το Καράκαπαν το Σταυρίν, η Μούζαινα ,με το Παρτίν, τη Βαρενού και το Λυκάστ’ η Μασούρα και τη Ζαντόν τ’ Αγεργή το χωρίον

ΣΤΑ ΠΟΝΤΙΑΚΑ

‘’τη Ζύγανας την στράταν’’

Τ’ς είνε ατοίν, π’ εγόμωσαν τη Ζύγανας την στράταν;

κι η στράτα εγέντονε ποτάμ’ α σα πολλά τα δάκρα;

Τ’ ελάτα δάκρα έπιναν κι εγένταν κυπαρέσα

και γονατίζ’ η Ζύγανα, ’ς ση καμονής το βάρος…

Άμον γέρος χιλιόχρονος, το Καν το ασημένεν

πάει εμπροστά και ακολουθούν η Χάκαξα κ’ η Άτρα,

η Χάρσερα, η Χερίανα, η Άρδασα, η Χόπσα

με τα χωρία τα μικρά, με τα κεφαλοχώρα

με τ’ εγκλησίας τα πολλά και με τα Μαναστήρα.

Ο Αεσέρτς φυτρών’ ανθρώπ’ς και το Γουλάτ’ ισκιάδες,

το μαύρον το Καράκαπαν κι άλλο μαύρον εγέντον.

Εμπροδιαβαίνει το Σταυρίν, η Μούζαινα ’κλ’ουθά το,

με το Παρτίν, τη Βαρενού και το Λυκάστ’ εντάμαν,

η Μασούρα και τη Ζαντόν τ’ Αγεργή το χωρίον,

κι ούλια τα κάστρα και τα τόπ’ς, ολόγερα ντ’ εκείσαν.

ΣΤΑ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ

Ποιοι είν’ αυτοί που γέμισαν της Ζύγανας τον δρομο

κι έγινε ο δρόμος ποτάμι απ’ τα πολλά τα δάκρυα;

Τα έλατα δάκρυα πίνανε κι έγιναν κυπαρίσσια

και γονατίζει η Ζύγανα απ’ του καημού το βάρος…

Σαν γέρος χιλιόχρονος, το Καν το ασημένιο

πάει μπροστά κι ακολουθούν η Χάκαξα κι η Άτρα,

η Χάρσερα, η Χερίανα, η Άρδασα, η Χόπσα

με τα χωριά τους τα μικρά, με τα κεφαλοχώρια

με τις πολλές τις εκκλησιές και με τα μοναστήρια.

Ο Αη Γιώργης γεννά τους ανθρώπους , σκιές γεννά ο Γουλάτης

το μαύρο το Καράκαπαν έγινε πιο μαύρο ,

μπροστά πηγαίνει το Σταυρίν κι η Μούζαινα το ακολουθεί

με το Παρτί, την Βαρενού και το Λυκάστ

μαζί η Μασούρα και η Ζαντόν το χωριό του Άη Γιώργη,

κι όλα τα κάστρα και χωριά, που τριγύρω εξαπλώθηκαν.

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΕΩΣ ΣΗΜΕΡΑ

1, Στράταν;

Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη : Στρατα $ λατ. strata via

Ετυμολογία : στράτα < ελληνιστική κοινή Στράτα < λατινική strata, θηλυκό του stratus, παθητική μετοχή του sterno: strata via: στρωμένος δρόμος

(λαϊκότροπο) δρόμος

Μήνες τώρα γυρίζω τις στράτες και τον ζητώ. (Νίκος Καζαντζάκης, Ο φτωχούλης του Θεού)

Απόδοση στην νεοελληνική διάλεκτο :δρόμος.

Συγγενικές λέξεις : Στρατοκόπος ,ξεστρατίζω

**************************************************

2, Ολόγεραν

Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη : Όλον + γύρος

Ετυμολογία

όλον < αρχαία ελληνική ὅλον, ουδέτερο του ὅλος άπαντα, το σύνολο, η ολότητα

γύρος γύρος < ελληνιστική κοινή γῦρος < αρχαία ελληνική γυρός (στρογγυλός

πιθανολογείται ότι σήμαινε κάμπτω, κυρτώνω

Απόδοση στην νεοελληνική διάλεκτο :τριγύρω

Συγγενικές λέξεις : γυρίζω ,γυροβολιά ,ολόγυρα

****************************************************

3. ’Κλ’ουθά το

Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη : Ακολουθέω-ῶ

Ετυμολογία : ακολουθώ < καθαρεύουσα ἀκολουθῶ < αρχαία ελληνική ἀκολουθέω-ῶ < ἀκόλουθος < α αθροιστικό + κέλευθος

Απόδοση στην νεοελληνική διάλεκτο :Ακολουθώ κάποιον προπορευόμενο.

Συγγενικές λέξεις : ακόλουθος ανακόλουθος παρακολουθώ εξακολουθώ

*******************************************

4. Ισκιάδες,

Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη : σκιάδιον, κάθε τι που παρέχει σκιά.

Ετυμολογία : ισκιερός < (ίσκιος +) σκιερός < αρχαία ελληνική σκιερός < σκιά και

σκιάδι < (καθαρεύουσα) σκιάδιον < ελληνιστική κοινή σκιάδειον < αρχαία ελληνική σκιά

Απόδοση στην νεοελληνική διάλεκτο : Σκιές , σκιερός

Συγγενικές λέξεις : αλαφροΐσκιωτος , ανεπισκίαστος , ανίσκιος , ανίσκιωτος , απόσκιος .

****************************************************

5.,Εμπροδιαβαίνει

Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη : Εμπρός + διαβαίνω

Ετυμολογία : εμπρός < αρχαία ελληνική ἐμπρός

Επίρρημα εμπρός μπροστά

διάβαινε < διαβαίνω < αρχαία ελληνική διαβαίνω

Απόδοση στην νεοελληνική διάλεκτο : περνώ μπροστά,προπορεύομαι

Συγγενικές λέξεις : αδιάβατος διάβα διάβαση

***************************************************

6. Ντ’ εκείσαν.

Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη : κει- κείμαι

Ετυμολογία: κείμαι < αρχ. κεῖμαι < κει- με μετάπτωση κοι-(κοίτη), κω- (κῶμα, κώμη)

Από την ρίζα κει-με μεταπτωση ,κοι-,κω-,και-, κυ-.

Κείω=θέλω να πλαγιάσω

Απόδοση στην νεοελληνική διάλεκτο :,απλωθεί

Συγγενικές λέξεις :Κειμήλον,κοίτη, κοιτάζω , Κώμη,.

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.